Değerli Tıbbi Laboratuvar Çalışanları,
Yaklaşık 20 yıla yakın bir süredir, sağlık hizmetinin tıbbi laboratuvar ayağında çalışmaktayım. Bu süreç içerisinde, asistanlık ve uzmanlık dönemlerimde hep birlikte yan yana çalıştığım teknisyen, tekniker, biyolog ve bu kapsamda hizmet üreten tüm ‘laboratuvar profesyonelleri’ arkadaşlarımla birlikte, klinik branşların en büyük yardımcısı olan laboratuvar alanında çıktı yaratıyoruz. Bu dernek tıbbi laboratuvar çalışanlarını yani profesyonellerinin hepsini birlikte kucaklayarak,bilimsel ve sosyal açıdan desteklemek amacıyla birlikte çalıştığım yakın çevremdeki arkadaşlarımla kurduğumuz bir yapı. Aynı zamanda bir diğer amacımız gelişmiş ülkelerde mevcut olan Filebotomi işinin ülkemiz sağlık sistemine bir meslek olarak kazandırılması için farkındalık yaratarak sesimizi duyurabilmek. Gerekli eğitimlere öncülük etmek destek vermek. Kısaca amacımız ülkemizde iyi tıbbi laboratuvar uygulamalarına her bakımdan destek için tüm branşlar ile el ele çalışmak.
Bütünleşik Tıbbi Laboratuvar Kavramı:
Tıbbi Laboratuvarcılık Yönetim modeli gün geçtikçe bütünleşik bir yapı kazanma eğiliminde. Hastanın numunesi ile ilgili mikrobiyoloji ya da biyokimya alanında birbiri içerisine girmiş süreçleri birlikte yürütüyoruz. Klinisyenin test istemini yapmasıyla başlayan, onay yapılıp sonucun yine klinisyene döndüğü ana kadar geçen laboratuvar sürecini, alt disiplin farklılıklarından bağımsız olarak, ne kadar uyum içerisinde yönetirsek, sonucumuz o kadar zamanında, doğru ve istemi tam karşılar nitelikte gerçekleşiyor. Kısaca “Laboratuvar Tıbbında Kalite” olarak tanımladığımız, zamanında, güvenilir ve doğru sonucu verme kavramı tüm laboratuvar birimlerince birlikte ürettiğimiz bir çıktı. Numunemiz pek çok test açısından aynı. Temel bilimsel Uzmanlık eğitimleri arasında, doğal olarak farklar olmasına karşın, yönetim modeli olarak Tıbbi Laboratuvarcılık, hızla ilerleyen teknolojik değişimlerin de etkisiyle birleşik bir yönetim yapısı kazanma eğiliminde. Her gün yeni testler uygulamaya dahil olmakta, sıklıkla branş ayrımları konusunda kararsızlıklar yaşanmakta. Aynı test grubu ülke içerisinde farklı merkezlerde, bazen mikrobiyoloji, bazen biyokimya birimlerince çalışılmakta, asistanlık döneminde hemogram testini biyokimyada öğrenen uzman başka bir merkeze atandığında aynı testin mikrobiyoloji birimince çalışıldığını görmekte. Özetle, numune ve süreç ortaklığı nedeniyle “iyi tıbbi laboratuvar uygulamaları” nı sağlamak için tabloya biraz daha yukarıdan bakılması gerekmekte. Tıbbi Laboratuvar teknisyen ve teknikeri eğitimi biyokimya ve mikrobiyoloji olarak ayrılmaksızın, zaten mevcut durumda ortak bir eğitim modeli olarak verilmekte, rutin uygulama içerisinde ayrılmalar olsa dahi rotasyonlar tüm laboratuvar departmanları açısından bölüm ve birim bağımsız olarak gerçekleşmekte. Ürettiğimiz çıktı kadar sorunlarımızın ve çözümlerinin de benzer olması nedeniyle, sürece bu şekilde bakan, ortak bir yapılanmanın ihtiyaç haline geldiğini düşünmekteyiz. Ortak bir çatı altında toplanmak hedefi yanında gelişen bilimsel süreçlerden uzman ve diğer değer üreticiler olarak eş zamanlı yararlanılmasını sağlamak ikinci ve aslında ilk hedefin doğal bir devamı niteliğinde.
Biyokimya ve Mikrobiyoloji Laboratuvar tıbbı da tüm diğer tıp alanları gibi her gün gelişmekte ve değişmekte. Uzmanlık dernekleri tarafından düzenlenen kongre /sempozyum/ sürekli eğitim seminerleri ve diğer faaliyetleri uzman ve asistan düzeyinde değer yaratmakta, bilimsel gelişimi desteklemekte. Ancak aynı kapsamda hizmet üreten diğer alan paydaşları olan teknisyen/tekniker/biyologlar açısından bu gelişimden yaralanmak noktasında bazı yetersizlikler olduğunu görüyoruz ve bu konuda nasıl bir katkı sağlayabiliriz sorusu karşısında biz, çözüm olarak bu dernek yapılanması kararı ile yola çıkmış olduk..Kurucu ekip bu fikirle çok motive ve mutlu oldu. Heyecanımız süreci hızlandırdı çalışmalara başladık .
Preanalitik Dönemin iyileştirilmesi İhtiyacı:
Yıllar süren laboratuvarcılık deneyimi bizlere en zor yönetilen laboratuvar alt sürecinin, numunelerin bize kadar geçirdiği maceralı yolculuk olduğunu öğretti. Preanalitik dönem dediğimiz bu macera dolu yolda en yüksek riskli kısmın, kazaların en sık meydana geldiği yerin, filebotomi dediğimiz aşama olduğunu, dünya da ,biz de artık çok iyi biliyoruz. Peki ülkemizde neden hala böyle önemli bir iş için özelleşmiş bir eğitim yok? Neden özel eğitim almış “filebotomistler” tüm gelişmiş ülkelerde süreci yönetiyor da bizim ülkemizde bu iş bir meslek olarak hala tanınmış değil.
Uzun yıllardır emeklerimizle iyileştirmeye çalıştığımız laboratuvar süreci içerisinde, ana problem olan numunenin alım sürecini iyileştirmek amacıyla dernek olarak ikinci hedefimizi belirledik. Bu bakış açısıyla derneğimizin bir diğer hedefini de bu noktaya yerleştirdik. Ülkemizde gerçekten büyük bir ihtiyaç olan kan alma elemanını yetiştirmek, bu işin bir meslek olarak kazandırılması ve istihdamının ülke genelinde sağlık sistemi içerisinde sağlanması, iş ihtiyacı içerisindeki isteklilerin profesyonelce yetkinleştirilerek hemşire ya da teknisyen olarak şu an kan alma bölümlerinde çalışan arkadaşlarımızın yerini almasını sağlamak için çalışmayı hedefledik.
Filebotomi konusunda farkındalığımız nasıl gelişti?
Global trend olarak ‘Konsolidasyon’; benzer sistemlerin birleştirilerek daha düşük maliyetlere değer üretme tekniği, ülkemizde tıbbi laboratuvarcılık alanında etkisini göstermiş ve bütünleşik tıbbi laboratuvar yapısı doğmaya başlamıştır. Kamu Hastaneleri İstanbul Kuzey Anadolu Merkezi Laboratuvarı bu değişimin en büyük ölçekte ve ilk olarak ülkemizde yaşandığı tıbbi laboratuvar olarak Türkiye Tıbbi laboratuvarcılık tarihine geçmiştir. Etkileri ve çıktıları tartışılmaya devam etmektedir. 2014 Mart ayından bu yana işlevini yürütmekte her yıl artan yoğunluk sonucunda bugün itibarı ile günlük olarak yaklaşık 200. 000 test sonucu hastaya ve klinisyene online olarak ulaştırılmaktadır. Benzer Laboratuvar yapılanmaları ‘Şehir Hastaneleri’ ile yaşamımıza dahil olmaya başlamış, Aile Sağlığı Merkezlerinin numuneleri de toplanarak, büyük merkez laboratuvarlarda çalışılmaktadır. Tüm bu taşımalı sistemlerde, numune yönetimi açısından, zamansal, güvenlik ve bağıl maddi kayıpların önüne geçmek, ayrıcalıklı önem kazanmaktadır. Transfer periyodunun sürece ve süreye eklenmiş olması, numune yönetimi ve hastanelerdeki preanalitik süreçlerin çok daha etkin yönetilme zorunluluğunu beraberinde getirmiştir. Preanalitik süreç içerisinde en hataya yatkınlığı yüksek basamak filebotomidir. Hastanelerimizde sürekli değişen hemşire ağırlıklı kan alma elemanı kitlesine preanalitik sürecin hata kaynaklarını laboratuvar tıbbı açısından minimalize edecek verimli filebotomi eğitimini vermek ve sürekliliğini sonuç efektif şekilde sağlamak gerçekten kolay değildir. Bu zorluk Filebotomi işleminin spesifik eğitim almış kişilerce yapılması ihtiyacını doğurmuştur. Odaklanmış eğitim ve uygun sayıda personel istihdamı hem poliklinik kan alma merkezlerinde hem de kurulacak takımlar yoluyla yataklı servislerde hata oranlarını aşağıya çekecektir. Bütünleşik laboratuvar yapısında preanalitik süreç yönetimi, tekrar numune alımlarını engelleyerek zaman kazanımı sağlaması noktasında ekstra önem arz etmektedir. Hastane yerelinde numune tekrar alımını yönetmek, 15 km uzaktaki bir laboratuvardan tekrar numune talebini yönetmekten daha kolay olacağı açıktır. Bu yaklaşım ve çözüm modeli sağlık sistemi içerisinde hem maliyet hem de hasta ve çalışan güvenliği açısından olumlu sonuçlar doğuracağı çeşitli yayınlarla da doğrulanmaktadır. İyi Laboratuvar Uygulamalarının hasta yatış süreleri ve tekrar başvuru oranlarına, dolayısıyla maliyet analiz sonuçlarına olumlu yansımaları yapılan çalışmalarda doğrulanmıştır.
Filebotomi eğitimi açısından ülkemizde ve Dünyada mevcut durum nedir?
Hastanelerimizde ve yayınlarda da belirtildiği üzere filebotomi işinin çoğunlukla hemşireler ve laboratuvar teknisyenlerince yürütüldüğü bilinmektedir. Ülkemizde 2014 yılına değin laboratuvar teknisyenlerinin görev tanımı içerisinde kan alma yok iken bir yönetmelik ile (Kütüphane/mevzuat kısmında ulaşılabilir) bu tarihten sonra görev tanımları içerisinde yer almıştır. Ancak bu alanda standart bir eğitim verilmediği, çalışanlar tarafından ifade edilmektedir. 2014 tarihi öncesinde mezun olmuş tekniker/teknisyen arkadaşlarımızın kan alma yetkinliğini kazandıracak bir eğitim alamadıkları halde belki de bu alanda çalışmak zorunda kaldıkları, çıraklık yoluyla bu fonksiyonu kazandıkları bir gerçektir. Mevcut eğitim takvimlerinde de bu konuda teorik veya pratik dersler görüp görmedikleri konusu uygulanan programlar açısından farklılıklar göstermektedir. Filebotomi eğitimine uluslararası platformda bakacak olursak; lise seviyesinde mezuniyet sonrasında 3-6 aylık eğitimler ile (hepsi 1 yılın altında) filebotomist yetiştiği ve sertifikasyon programları ile bu yetkinliğin kazandırıldığı görülmektedir. Eğitim hem teorik hem de pratik belirli temel fonksiyonların kazandırılması sonrasında da uygulama ile pekiştirilmektedir. Dünyada her gün en fazla oranda gerçekleştirilen invaziv işlem olan venöz kan alma ,görmezden geldiğimiz ve belki de çok fazla rutinimize yerleştiği için dikkatimizden kaçan bir prosedürdür ve aslında tıbbi laboratuvarcılığın en fazla hataya açık alanını oluşturmaktadır.
Sonuç olarak Derneğimiz çalışmaları kapsamında CLSI (Clinical Laboratory Standarts Institute) tarafından belirlenmiş standartlarda bir filebotomi eğitimi verilmesi için ülkemizde de çalışmalar başlatmak istiyoruz ve bu konuda derneğimiz adına Sağlık Bakanlığımız ve tüm diğer yetkililerden destek beklediğimizi ifade etmek istiyorum. Uzun yıllardır birlikte çalıştığım tüm laboratuvar profesyoneli arkadaşlarım için bu yapılanmanın temelini atmak konusunda yüksek bir istek duydum. Bu fırsatı bana veren ,destek olan çekirdek ekibime ayrıca tüm uzman arkadaşlarıma teşekkür eder ve tüm tıbbi laboratuvarcılık alanında hizmet veren, katkı yaratan çalışanlara görüş katkı ve önerilerini büyük bir sabırsızlıkla beklediğimi ifade ederim. Değerli desteğiniz için teşekkürler.
Sevgi ve saygılarımla.
1Temmuz 2018
TLPFD Yönetim Kurulu Adına
Dr.Pınar Eker
Biyokimya ve Klinik Biyokimya Uzmanı